Czy wiedzie, że w Budapeszcie są tak dziwne ulice, jak: Ó utca, Sisákos Sásko utca czy XVII utca? I w ogóle ile jest ulic, placów a ile uliczek? Od kiedy w Budapeszcie numeruje się domy? Zapraszam na krótki przegląd ciekawostek, w punktowanym, telegraficznym skrócie 🙂
– Liczenie i numerowanie domów na świecie długą tradycję, jednak na Węgrzech mniej więcej do połowy XIX wieku numeracja nie dotyczyła kolejności domów na danej ulicy, a numeru działki. Stąd też do dzisiaj – głównie na starówce -odnaleźć można domy z numerem umiejscowionym nad bramą wjazdową (jedno ze zdjęć). I tak w momencie powstawania Budapesztu w 1873 roku w Óbudzie było 751 domów, na wzgórzu zamkowym 300, ale już w Wodnym Mieście (Víziváros) ponad 2000!
– Wprowadzenie numeracji domów według ulic wprowadzono w 1874 roku
– Obecnie w Budapeszcie jest ponad 8 tysięcy nazw miejscowych, dla porównania w 1970 było to ponad 6 tysięcy.
– W stolicy Węgier istnieją nie tylko ulice, aleje i place. Tak zwanych „nazw miejscowych” określających usytuowanie na mapie miasta jest – według zarządzenia samorządu z 1992 roku – czterdzieści jeden. Pośród tych bardziej popularnych są też „zaułek”(köz), „schody”(lépcső), „rakpart”(nabrzeże) czy „kapu”(brama). Na grafice zobaczycie jaka jest liczebność tych miejsc w Budapeszcie.
– Najciekawsze historie dotyczą jednak samego nazewnictwa ulic. Według badań na Węgrzech istniało już w 1695 roku. Przy czym do lat 30-tych XIX wieku funkcjonował w języku niemieckim. Nie od razu na budynkach pojawiały się tablice. W wielu miejscach nazwę ulicy pisano po prostu na murze, lub tworząc ją z tynku (patrz zdjęcie). Całe mnóstwo takich nazw odkryto w trakcie prac renowacyjnych stołecznych budynków. W 1937 roku postanowiono wprowadzić podświetlane tablice, jednak nie do końca się to udało, koszt wymiany wszystkich tablic wyniósłby ostatecznie 4 miliardy dzisiejszych forintów.
– W Budapeszcie istnieją ulice poświęcone osobom, które nie były ani państwowymi bohaterami, ani nie wsławiły się niczym szczególnym, ale historia i polityka nakazywały ich uhonorować. Tak było z Irén Póth utca oraz Podhorszki utca, byli oni przypadkowymi ofiarami reżimu w czasie II wojny światowej, wybranymi po prostu losowo. Są też nazwy ulic, o których nikt nic nie wie. Kilka ulic zawiera tylko popularne nazwisko i do dzisiaj nie wiadomo komu ulica jest poświęcona. Od wielu lat historycy Budapesztu próbują też odgadnąć kim był Dósai László, który ma swoją ulicę od 1953 roku a nigdzie w archiwach nie ma wzmianki dlaczego.
– Jakie są proporcje w nazewnictwie ulic jeżeli chodzi o płeć lub inne czynniki?
89% mężczyzni / 11% kobiety
89% Węgrzy / 11% przedstawiciele innych krajów
Jak widać na załączonej grafice, zagłębiem „damskich” ulic jest miasteczko Érd na południowym zachodzie.
– Budapeszt znany jest też z tego, że każda ulica może powtarzać się w mieście z zachowaniem zasady występowania tylko raz w danej dzielnicy. Tak więc mamy kilka ulic Kossutha, kilka ulic Wolności itp.
– Oczywiście wiatry historii zmieniają także nazwy ulic, od powstania Budapesztu przeprowadzono 7 skoordynowanych, na dużą skalę zmian w nazewnictwie ulic. Ostatnia taka zmiana miała miejsce w 2011 roku kiedy to plac Moskwy stał się placem Kálmána Széll, plac Roosevelta placem Széchenyego a plac Republiki placem Jana Pawła II. Według obecnego prawa, po zmianie nazwy jeszcze przez dwa lata powinna być powieszona na murze stara tabliczka przekreślona czerwoną linią.
– Najlepiej zmiany widać na ulicach i placach będących najbardziej reprezentacyjnymi. I tak aleja Andrássyego była już Wielkim Bulwarem, aleją Stalina, aleją Młodzieży Węgierskiej i aleją Republiki. Rondo Kodálya funkcjonowało jako Rondo Hitlera a Oktogon jako plac Mussoliniego.
– W Budapeszcie istnieją takie nazwy miejscowe, które nigdy nie zostały oficjalnie zatwierdzone jako ulica lub plac. Najsłynniejszym przykładem jest chyba Astoria, nazwa przystanku metra, który pochodzi od stojącego niedaleko hotelu, a nie ulicy. Podobnie jest z „Dzsungel park”, którego nazwa to nawiązanie do znajdującego się tam placu zabaw.
– Nie tylko nazwy ulic ulegały zmianom, ale też sama pisownia wyrazu „ulica”. Do początku XX wieku, zanim wprowadzono oficalnie w 1922 nazewnictwa „utca”, na tabliczkach widniały wyrazy: Ulca, úca, ucca oraz – na końcu – utcza.
– Najkrótszą nazwą ulicy jest Ó utca, najdłuższą: Ferihegyi repülőtérre vezető út
– Istnieją także ulice – choć zostało ich tylko kilka – nazwane cyframi rzymskimi lub arabskimi. To pokłosie zmian, jakie zachodziły w latach 30-tych i 50-tych XX wieku, kiedy powstawał tak zwany Wielki Budapeszt – dotychczasowe miasto zostało powiększone o okoliczne wioski i miasteczka. Jako, że ulice w nich numerowano liczbami, niektóre pozostały tak do dzisiaj.
– Oto przegląd najciekawszych nazw ulic:
Ikarus utca, Citroen utca, Audi utca – ulice motoryzacyjne. Ulica Ikarusa nawiązuje do fabryki, która znajdywała się niedaleko. Ulice nazwane marką samochodu to z kolei małe uliczki prowadzące do stojących tam salonów samochodowych, na wniosek właścicieli tych działek.
Ulica chemiczne: Anodowa, Katodowa, ulica Krypton (Anód, Katód, Kripton)
Százház utca – ulica stu domów, choć budynków na niej jest tylko kilka…
Ászok utca – miłośnicy piwa AranyÁszok ją znają, bo prowadzi do browarów w Kőbánya, znajduje się na niej chociażby przedszkole ????
Esküvő köz, Sógor utca, Menyasszony utca – leżące niedaleko siebie zaułek Ślubu, ulica Szwagra, ulica Narzeczonej ????
Ulice kosmiczne w Csepel: Kozmosz sétány, Merkur utca, Tejút utca (droga mleczna)
Polskie ulice: Limanowa köz, Henryk Sławik rakpart, Lengyel sétány, Kościuszko utca. Nie brałem pod uwagę oczywiście bohaterów polsko-węgierskich, jak Bem, Dembinski itp.
