W Budapeszcie oczywiście nie brak polskich pamiątek, co ciekawe większość z nich znajduje się po stronie Budy: pomnik katyński, pomnik generała Józefa Bema czy właśnie pomnik przemyski… Czym zasłużyło sobie podkarpackie miasto, aby wielki napis PRZEMYŚL oglądany był dziennie przez dziesiątki tysięcy samochodów krążących przy moście Małgorzaty u stóp którego pomnik stoi? Już wyjaśniamy!
Jak wiadomo, w XIX wieku Przemyśl był częścią Galicji wchodzącej w skład Austrii. Dzięki swojemu strategicznemu położeniu do I wojny światowej Przemyśl stał się obok Antwerpii i Verdun największą twierdzą Europy. Obrona twierdzy przemyskiej przez żołnierzy w roku 1915 roku stała się bohaterskim mitem równym niemalże mitowi obrony zamku w Egerze. Przy czym tutaj historia zakończyła się tragicznie. Rosjanie zdobyli twierdzę głodem i doprowadzili do wysadzenia twierdzy przez broniących ją głównie Węgrów. Zginęło i dostało się do niewoli kilkadziesiąt tysięcy Madziarów. Do dzisiaj w twierdzy można oglądać pamiątki pozostawione tam po naszych bratankach.
Na pamiątkę tych wydarzeń właśnie 13go listopada 1932 roku odsłonięto pomnik przemyski. Co ciekawe w ogłoszonym na projekt pomnika konkursie mogli wziąć udział tylko ci artyści, którzy sami walczyli na frontach I wojny światowej. Wygrał Szilárd Sződy i jego koncepcja lwa stojącego łapą na sztandarze i dziale – symbolach walk tzw.Wielkiej Wojny.
Z jednej strony cokołu widnieje napis „Przemyśl 1914-1915”, na drugiej zaś dłuższy tekst: „Na chlubną pamiątkę węgierskiej krwi/bohatersko przelanej w twierdzy w Przemyślu/wznieśli towarzysze broni/dzięki poparciu społeczeństwa/Stolicy/1932/Walczyli jak lwy/u bram Węgier/Niechaj będzie to przykład na wieki.
Swego czasu istniał jeszcze kamienny wieniec przymocowany do cokołu oraz miejsce, gdzie w czasie uroczystości państwowych można było wieszać wieńce pamiątkowe. Niestety obecnie już go nie ma, choć podobno pomnik ma przejść w najbliższych latach delikatny lifting.
Literatura:
László Prohászka: Polskie pamiątki w Budapeszcie. Budapeszt, 2001
András Török: Budapest könyv. Budapeszt, 2013
László Prohászka: Szoborhistóriák. Budapeszt 2004
Kinga Tittel: Mesélő Budapest. Budapeszt 2016
Bob Dent: Mesélő Szobrok. Budapeszt 2009
